Ο πονόλαιμος που συνοδεύεται με δυσκολία στην κατάποση είναι ένα σύνηθες σύμπτωμα των λοιμώξεων του φάρυγγα. Επειδή μπορεί να παραπέμπει σε μια πληθώρα παθήσεων, με διαφορετική αντιμετώπιση η κάθε μια, καλό είναι να γνωρίζουμε τα βασικά για κάθε μια από αυτές.

Οι παρίσθμιες αμυγδαλές αποτελούν έναν από τους πρώτους πυλώνες άμυνας του οργανισμού, έναντι νοσογόνων οργανισμών, όπως οι ιοί και τα μικρόβια. Ανήκουν σε μια ευρύτερη ομάδα λέμφικού ιστού που βρίσκεται στην περιοχή του φάρυγγα, στην οποία ανήκουν επίσης η γλωσσική αμυγδαλή (εντοπίζεται στη ρίζα της γλώσσας), οι φαρυγγικές λέμφικές στήλες (υπερτρέφονται μετά από αμυγδαλεκτομή), οι αδενοειδείς εκβλαστήσεις (κατ’ ευφημισμό “κρεατάκια”) καθώς και η σαλπιγγική αμυγδαλή, κόντά στο στόμιο της ευσταχιανής σάλπιγγας. Ο ρόλος των αμυγδαλών, πιο συγκεκριμένα, είναι να δέχονται τα αντιγόνα των ιών και των μικροβίων και να προωθούν την παραγωγή αντισωμάτων έναντι αυτών. Τα αντισώματα είναι η μορφή άμυνας του οργανισμού που είναι απόλυτα στοχευμένη στον μικροοργανισμό που πρέπει να καταστραφεί.Λόγω της θέσης τους στην στοματική κοιλότητα, οι παρίσθμιες αμυγδαλές είναι εκείνες που δέχονται το μεγαλύτερο αντιγονικό φορτίο, από τη γέννηση του ανθρώπου και έπειτα. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να υπερτρέφονται, δηλαδή να αυξάνουν σε μέγεθος, πιο συχνά σε σχέση με τις υπόλοιπες λεμφικές ομάδες που αναφέραμε. Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελούν οι αδενοειδείς εκβλαστήσεις του ρινοφάρυγγα( κρεατάκια) τα οποία ενώ υπερτρέφονται και ενδεχομένως να προκαλούν συμπτώματα τα πρώτα 8 χρόνια της ζωής, κατα κανόντα υποστρέφουν, δηλαδή μειωνονται σε μέγεθος αισθητά μέχρι τα 12 έτη. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η αρχιτεκτονική κατασκευή των παρίσθμιων αμυγδαλών, η οποία χαρακτηρίζεται κυρίως από την ύπαρξη κρυπτών (μικρών σπηλαιόμορφων σχηματισμών). Όταν η σπηλαιοποίηση των αμυγδαλών είναι έντονη τότε είναι πιθανό να παγιδεύεται τροφή μέσα στις προαναφερθείσες κρύπτες με αποτέλεσμα αφενός να δίδεται η ψευδής εικόνα πυώδους αμυγδαλίτιδας και από την άλλη να δημιουργούνται εστίες μικροβιακής λοίμωξης ,μέσα στην αμυγδαλή. Ο μικροβιακός παράγοντας που προκαλεί οξεία πυώδη αμυγδαλίτιδα πιο συχνά σε παιδιά και ενήλικες είναι ο Β αιμολυτικός Στρεπτόκοκκος Ομάδα Α. (GABHS). Αρκετοί ιοί, οπως οι αδενοιοί, ο ιός της ινφλουέντζας, εντεροιοί κ.α. δύνανται να προκαλέσουν οξεία αμυγδαλίτιδα χωρίς όμως την δημιουργία πύου στις αμυγδαλές. Ωστόσο, κάποιοι άλλοι ιοί, όπως ο Epstein-Barr, που προκαλεί την πολύ συχνή στους νέους λοιμώδη μονοπυρήνωση, μπορεί να υποδυθεί οξεία πυώδη αμυγδαλίτιδα, λόγω του γκρίζου επιχρίσματος που δημιουργεί στις αμυγδαλές. Γίνεται λοιπόν κατανοητό πως η ακριβής ταυτοποίηση του αιτιολογικού παράγοντα με την έναρξη των συμπτωμάτων πολλές φορές αποτελεί ένα σημαντικό διαγνωστικό πρόβλημα που ζητά απάντηση το συντομότερο δυνατό.

Τα συμπτώματα της οξείας αμυγδαλίτιδας περιλαμβάνουν μια ευρεία γκάμα ενοχλήσεων τόσο τοπικά στις αμυγδαλές όσο και σε γειτονικές με αυτές δομές όπως το αυτί. Το πιο συχνό σύμπτωμα είναι η διόγκωση των αμυγδαλών, που συχνά συνυπάρχει με δυσκαταποσία. Άλλα συμπτώματα είναι η αντακλαστική ωταλγία, η κακοσμία του στόματος, αίσθημα πρηξίματος στο λαιμό με ή χωρίς βράγχος φωνής και σε αρκετές περιπτώσεις πυρετος άνω των 38 βαθμών Κελσίου. Στα παιδιά μπορεί να παρατηρηθεί απώλεια όρεξης, άτυπα κοιλιακά άλγη και έμετος. Κατά την ΩΡΛ εξέταση οι αμυγδαλές του πασχοντος φαίνονται οιδηματώδεις, ερυθρές, προβάλλουν προς τη μέση γραμμή, ενώ συχνά σε περιπτώσεις μικροβιακής λοίμωξης παρατηρουνται βύσματα (συλλογές) πύου. Στη στοματική κοιλότητα μπορεί να βρεθούν μικρά αφθώδη έλκη που δυσχεραίνουν ακόμη περισσότερο τη γενική κατάσταση και προάγουν την δυσφαγία. Σημασία έχει η εξέταση του φάρυγγα και η διαπίστωση ή μή οπισθορρινικών εκκρίσεων και φυσικά η εξέταση των ώτων. Σε ακραίες περιπτώσεις μπορεί να συμβεί σοβαρού βαθμού απόφραξη του φάρυγγα με ιδιαίτερα επικίνδυνο επακόλουθο τον επαπειλούμενο αεραγωγό. Στην περίπτωση αυτή ο ασθενής θα παρουσιάζει προοδευτικά επιδεινούμενη δύσπνοια και απαιτείται άμεση εισαγωγή σε Νοσοκομείο. Επίσης ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται και στην ψηλάφηση του τραχήλου, κατά την οποία μπορεί να εντοπιστούν διογκωμένοι λέμφαδένες. Στην περίπτωση γενικευμένης λεμφαδενοπάθειας, τίθεται η υποψία λοιμώδους μονοπυρήνωσης και πρέπει να γίνει αιματολογική διερεύνηση του ασθενούς.

Μια συνηθισμένη επιπλοκή της πυώδους αμυγδαλίτιδας είναι το περιαμυγδαλικό απόστημα. Ορίζεται ως η πυώδης συλλογή μεταξύ της αμυγδαλής και του πλάγιου φαρυγγικού τοιχώματος. Είναι συνήθως μονήρες, και απαιτεί άμεση παροχέτευση με διάνοιξη προκειμένου να αποφυγούν σοβαρότεροι κίνδυνοι. Χρειάζεται υψηλός δείκτης υποψίας για την επιπλοκή αυτή, ειδικά όταν ο ασθενής δυσκολεύεται να ανοίξει το στόμα του, λόγω του αποστήματος. Άλλες, λιγότερες συχνές επιπλοκές της πυώδους αμυγδαλίτιδας από GABHS είναι η μεταστρεπτοκοκκική σπειραματονεφρίτιδα και ο ρευματικός πυρετός, νόσοι που χάρη στην επιλεγμένη χρήση αντιβιοτικών, εμφανίζονται όλο και πιο σπάνια.

Από τα παραπάνω γίνεται κατανοητό πως κάθε ασθενής με αμυγδαλίτιδα θα πρέπει να εξετάζεται από τον Ωτορινολαρυγγολόγο ενδελεχώς για τον αποκλεισμό των σοβαρότερων επιπλοκών μιας κατά τα άλλα εύκολα αντιμετωπίσιμης νόσου.

Η θεραπεία της οξείας αμυγδαλίτιδας αποτελεί αντικείμενο συνεχούς συζήτησης στους κόλπους της ωτορινολαρυγγολογίας. Το γεγονός ότι

• η πλειψηφία των αμυγδαλίτιδων είναι μη μικροβιακές (και άρα ανθεκτικές στα αντιβιοτικά)
• στις μη επιπλεγμένες και ηπιότερες κλινικά περιπτώσεις επέρχεται (σε ποσοτό περίπου 60 με 70%) αυτόματη ίαση ακολουθώντας μόνο υποστηρικτική αγωγή (παυσίπονα, αντιπυρετικά, ενυδάτωση, καλή θρέψη, ξεκούραση)
• αναπτύσσεται αντοχή των μικροβίων στα αντιβιοτικά λόγω της άσκοπης χρήσης τους

οδηγεί την ΩΡΛ κοινότητα να συνταγογραφεί αντιβιοτικά σε πολύ επιλεγμένες περιπτώσεις, με έμφαση στην αντιμετώπιση του GABHS ως αιτιολογικού παράγοντα της οξείας πυώδους αμυγδαλίτιδας. 

Ο ωτορινολαρυγγολόγος έχει στην διαγνωστική του φαρέτρα δύο σημαντικές εξετάσεις που μπορεί να επιστρατεύσει, με σκοπό την ταυτοποίηση του GABHS και να προχωρήσει στη συνταγογράφηση του αντιβιοτικού: την καλλιέργεια επιχρίσματος και το γνωστό strep test. Ωστόσο πρέπει να ληφθούν υπόψη ότι η μεν καλλιέργεια παίρνει χρόνο να δώσει αποτέλεσμα, ενώ το strep test υπαρχει μεγάλη ευαισθησία και ταχύτητα στην ανίχνευση του GABHS αλλά δεν διαχωρίζεται η ενεργός λοίμωξη (που απαιτεί αντιβιοτική αγωγή) με την απλή φορεία του μικροβίου. Σύμφωνα λοιπόν με τις τελευταίες οδηγίες της SIGN για την οξεία αμυγδαλίτιδα, καταφεύγουμε στην χορήγηση αντιβιοτικών όταν πληρούνται δύο και άνω από τα ακόλουθα ΚΛΙΝΙΚΑ κριτήρια (Centor) :

• Πυρετός
• Πυώδες επίχρισμα αμυγδαλών
• Απουσία βήχα
• Λεμφαδενική διόγκωση πρόσθιων τραχηλικών ομάδων.
  

Η αντιοβιοτική θεραπεία διαρκεί κατά κανόνα 10 ημέρες με ταυτόχρονη χορήγηση αναλγητικών/αντιπυρετικών, καλή ενυδάτωση και θρέψη. Η κάλυψη με αντιβιωτικό αποτρέπει την εμφάνιση των πλεον σπάνιων επιπλοκών όπως είναι ο ρευματικός πυρετός και η μεταλοιμώδης στρεπτοκοκκική σπειραματονεφρίδα. Σημαντική είναι η προσωπική υγιεινή και φροντίδα ωστε να μην μεταδοθεί η νόσος στους οικείους. Ο ιατρός πρέπει να ενημερώνεται σε τακτική βάση για την πορεία της αγωγής, την ύπαρξη υποτροπών και την πιθανή δυσανεξία σε κάποιο φάρμακο, ώστε να τροποποιησει την αγωγή. Από την έναρξη της αγωγής αναμένεται εντός του τριημέρου βελτίωση των επιμέρους ενοχλημάτων, Εαν παρόλα ταυτα δεν επερχεται βελτίωση ή παρατηρείται επιδείνωση των συμπτωμάτων, είναι απαραίτητη η επανεκτίμηση στο ιατρείο.