Ίλιγγος
Γενικά Στοιχεία για τον Ίλιγγο
Ως ίλιγγο χαρακτηρίζουμε το σύμπτωμα κατά το οποίο ο ασθενής βιώνει μαι ψευδαίσθηση κίνησης είτε του ιδίου είτε του χώρου στον οποίο βρίσκεται. Η κίνηση αυτή μπορεί να είναι περιστροφική, κατακόρυφη (σαν ασανσέρ) είτε συνδυσμός. Στην καθημερινή κλινική πράξη, ο ίλιγγος ως σύμπτωμα συγχέεται κατά τη λήψη του ιστορικού με άλλα συμπτώματα όπως η αστάθεια βάδισης, η σκοτοδίνη (σκότωμα), την αδυναμία κτλ. Είναι λοιπόν σημαντικό να γνωρίζουμε τον ορισμό του ιλίγγου ώστε να κατευθυνθούμε στη σωστή διάγνωση.
Πριν ασχοληθούμε με τις παθήσεις που προκαλούν ίλιγγο, θεωρώ σκόπιμο να αναφέρουμε με απλό τρόπο τα βασικά στοιχεία του συστήματος που μας βοηθά να ισορροπούμε αλλά και να αντιλαμβανόμαστε τη θέση μας στο χώρο. Το σύστημα της ισορροπίας λοιπόν αποτελείται από τα περιφερικά όργανα που
- ΟΦΘΑΛΜΟΙ συλλέγουν πληροφορίες για το χώρο στον οποίο βρίσκεται το σώμα μας αλλά και οι αλλαγή του σκηνικού όταν κινειται το σώμα, όπως όταν βρισκόμαστε σε ένα αυτοκίνητο που τρέχει και εμείς κοιτάμε έξω.
- ΠΙΕΣΟΥΠΟΔΟΧΕΙΣ ΑΡΘΩΣΕΩΝ και ΣΠΟΝΔΥΛΙΚΗΣ ΣΤΗΛΗΣ συλλέγουν πληροφορίες για τη θέση του σώματός μας (ορθια, καθιστή, ύπτια).
- ΟΠΙΣΘΙΟΣ ΛΑΒΥΡΙΝΘΟΣ ΕΣΩ ΩΤΟΣ (αίθουσα και ημικύκλιοι σωλήνες) είναι το όργανο υπεύθυνο για την αντίληψη της επιτάχυνσης του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις αλλά και την περιστροφής της κεφαλής.
Τα περιφερικά αυτά όργανα στέλνουν τις πληροφορίες μέσω νευρικών ινών στο κέντρο της ισορροπίας στην παρεγκεφαλίδα, όπου όλα τα δεδομένα αναλύονται και δημιουργούν την τελική αίσθηση της θέσης μας στο χώρο. Όταν οι πληροφορίες από όλα τα περιφερικά όργανα “ταιριάζουν” δηλαδή δίνουν το σώστό σήμα και ερέθισμα την κάθε στιγμή, τότε ο εγκέφαλος μας εναρμονίζεται με τα δεδομένα που λαμβάνει και συντονίζει σωστά μυοσκελετικό μας σύστημα ώστε να ισορροπούμε. Αντίθετα, εαν ένας από τους σχηματισμούς που αναφέρθηκαν (οφθαλμοί, πιεσουποδοχείς, εσω ους, παρεγκεφαλιδα) δε λειτουργεί σωστά τότε έχουμε διαταραχή της ισορροπίας με ανάλογα συνοδά συμπτώματα.
Όταν πάσχει ο σχηματισμός του έσω ωτός με την αίθουσα και τους τρεις ημικυκλιους σωλήνες ,αλλά και το αιθουσαίο νεύρο που μεταφέρει τα ερεθίσματα στην παρεγκεφαλίδα, τότε το κύριο σύμπτωμα είναι ο ίλιγγος δηλαδή η ψευδαίσθηση περιστροφής ή κίνησης. Στην περίπτωση αυτή μιλάμε για ίλιγγο περιφερικής αιτιολογίας.
Τυπικά οι ερωτήσεις που πρέπει να απαντηθούν είναι οι εξής
- Τι κάνατε όταν ξεκίνησε ο ίλιγγος?
- Πόσο διαρκεί η κάθε κρίση ιλίγγου?
- Υπάρχει κάποια θέση/κίνηση που τον επιδεινώνει?
- Νιώθετε ναυτία?
- Υπάρχει βουητό ή απώλεια ακοής?
- Υπάρχει δυσκολία στην ομιλία?
- Τα βλέπετε διπλά?
- Έχετε κεφαλαλγία?
Κάνοντας τις ερωτήσεις αυτές ο ΩΡΛ ιατρός μπορεί να κατευθυνθεί ως προς την αιτιολογία του ιλίγγου σε γενικές γραμμες. Είναι σημαντικό να διαπιστωθεί το σημείο της βλάβης στο σύστημα της ισορροπίας ώστε ο ασθενής να κατευθυνθεί σωστά. Για παράδειγμα, ένας ίλιγγος του οποίου οι κρίσεις διαρκούν λίγα δευτερόλεπτα και επιδεινώνονται με τις κινήσεις της κεφαλής παραπέμπουν σε ίλιγγο περιφερικής αιτιολογίας. Ένας ίλιγγος που διαρκεί αρκετή ώρα χωρίς ύφεση με συνοδό διπλωπία και δυσαρθρία (δυσκολία στην ομιλία) παραπέμπει σε βλάβη του κεντρικού νευρικού συστήματος όπως ισχαιμική αγγειακή νόσο.
1.ΙΛΙΓΓΟΣ ΠΕΡΙΦΕΡΙΚΗΣ ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑΣ Ί
Όπως προαναφέρθηκε, ο ίλιγγος περιφερικής αιτιολογίας αφορά βλάβες στο λαβύρινθο του έσω ωτός αλλά και στο αιθουσαίο νεύρο, που μεταφέρει τις πληροφορίες στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Είναι οι νόσοι που απασχολούν κατά κανόνα τον ΩΡΛ ιατρό.
ΠΡΟΣΟΧΗ! Στα γηραιότερα άτομα, σοβαρες καρδιαγγειακές παθήσεις όπως κολπική μαρμαρυγή μπορεί να παρουσιάζονται με συμπτώματα ιλίγγου. Ο ΩΡΛ ιατρός θα πρέπει να έχει υψηλό δείκτη υποψίας!
Οι πιο συχνές παθήσεις που ανήκουν στην κατηγορία αυτή είναι οι εξής:
1 ΚΑΛΟΗΘΗΣ ΠΑΡΟΞΥΣΜΙΚΟΣ ΙΛΙΓΓΟΣ ΘΕΣΗΣ
Πρόκειται για τη συχνότερη νόσο σε ασθενείς με ίλιγγο. Η αιτία της νόσου είναι ο ερεθισμός του λαβυρίνθου, και πιο συγκεκριμένα των ημικύκλιων σωλήνων, λόγω παρουσίας κρυστάλλων ανθρακικού ασβεστίου μέσα στον αυλό τους. Η προέλευση των κρυστάλλων είναι από την αίθουσα που επικοινωνεί άμεσα με του ημικύκλιους σωλήνες. Οι κρύσταλλοι ξεκολλούν από την αρχική τους θέση, “ταξιδεύουν” επιπλέοντας στην ενδολέμφο, του υγρού που γεμίζει όλα τα όργανα που προαναφέραμε , και μπορεί να καταλήξουν μέσα σε έναν απο τους τρεις ημικύκλιους σωλήνες, συχνότερα τον οπίσθιο καθετο. Μέσα στους ημικύκλιους σωλήνες υπάρχουν πολύ ευαίσθητα αισθητηριακά κύτταρα που ενεργοποιούνται όταν τα ακουμπούν οι κρύσταλλοι, με αποτέλεσμα να στέλνουν παθολογικό σήμα στο κεντρο της ισορροπίας και να δημιουργείται έτσι η ψευδαίσθηση της περιστροφής.
Ο καλοήθης παροξυσμικός ίλιγγος θέσης έχει τα εξής χαρακτηριστικά:
- Έχει απότομη έναρξη, συνήθως μετά από αποτομη αλλαγή θεσης της κεφαλής
- Η κάθε κρίση ιλίγγου διαρκεί δευτερόλεπτα έως λίγα λεπτά
- Συνοδεύεται από ναυτία ή εμέτους
- Δεν παρατηρείται πτώση ακοής, βουητά, βάρος στο αυτί
Κατά την κλινική εξέταση ο ΩΡΛ ιατρός επιχειρεί να αναπαράγει το σύμπτωμα μέσω ειδικών δοκιμασιών και ασκήσεων, όπου ελέγχεται τόσο ο λαβύρινθος όσο και τα υπόλοιπα υποσυστήματα της ισορροπίας. Ο ασθενής λοιπόν θα πρέπει να γνωρίζει εξαρχής ότι κατά τη διάρκεια της εξέτασης είναι πιθανό να νιώσει έντονο ίλιγγο.
Όταν ο ΩΡΛ ιατρός θέσει τη διάγνωση καλοήθους παροξυσμικού ιλίγγου θέσεως τότε θα πρέπει να προβεί στη διενέργεια ειδικών χειρισμών (επανατοποθέτησης ωτοκονίας όπως λέγονται) που σκοπό έχουν την επαναφορά των κρυστάλλων στην αρχική τους θέση, στην αίθουσα. Όσο οι κρύσταλλοι επιπλέουν και είναι σε θέση να μετακινηθούν (καναλολιθίαση) τα αποτελέσματα είναι καλύτερα σε αντίθεση με την περίπτωση όπου οι κρύσταλλοι είναι καθηλωμένοι (κυπελιολιθίαση). Υπάρχουν διάφοροι χειρισμοί επανατοποθέτησης ωτοκονίας και το ποιος από όλους θα επιλεγεί εξαρτάται απο τον ημικύκλιο σωλήνα που πάσχει. Για παράδειγμα , όταν πάσχει ο οπίσθιος κάθετος ημικύκλιος σωλήνας (συχνότερη εντόπιση) τότε έχει θέση ο χειρισμός Epley.
(εικονα EPLEY)
Συμπληρωματικά, για την ύφεση των συμπτωμάτων χορηγούνται αρχικά ισχυρά αντισταμινικά φάρμακα για λίγες ημέρες , τα οποία δρουν καταστέλλοντας το κεντρικο νευρικο σύστημα. Λόγω της καταστολής, ο ασθενής μπορεί να νιώσει υπνηλία. Επειτα αλλάζουμε την φαρμακευτική αγωγή σε πιο ήπια σκευάσματα προκειμένου να ενεργοποιηθούν οι μηχανισμοί αντιρρόπησης και να επανέλθει ο ασθενής πιο γρήγορα στις δραστηριότητές του. Ειναι σημαντικό στην φάση αυτή να ενθαρρύνουμε τον ασθενή να έχει μια ηπια δραστηριότητα και να αποφεύγει να είναι κλινήρης για πολλές ώρες.
1.2 Αιθουσαία Νευρίτιδα
Όπως το υποδηλώνει και το όνομα, η νόσος αυτή αποτελεί φλεγμονή του αιθουσαίου νεύρου, του νεύρου δηλαδή που μεταφέρει τα ερεθίσματα απο την αίθουσα και τους ημικύκλιους σωλήνες. Κατά κανόνα το κοχλιακό νεύρο δεν επηρεάζεται από την φλεγμονή και έτσι δεν παρατηρείται αξιοσημείωτη απώλεια ακοής. Η αιθουσαία νευρωτίδα έχει ως αίτιο ιούς του αναπνευστικού και για το λόγο αυτό θεωρείται επιπλοκή ιογενούς λοίμωξης του αναπνευστικού συστήματος. Σε αρκετές περιπτώσεις όμως δεν υπάρχει σαφές ιστορικό.
Ο περιστροφικός ίλιγγος στην περίπτωση αυτή έχει τα εξής χαρακτηριστικά:
- Έχει βραδεία έναρξη, συνήθως μετά από ιογενή λοίμωξη.
- Κάθε κρίση διαρκεί από λεπτά έως ώρα
- Δεν υπάρχει απώλεια ακοής
- Ο ίλιγγος είναι αισθητός ακόμα και χωρίς κάποια μεταβολή της θέσης κεφαλής.
- Συνοδεύεται με ναυτία ή εμέτους
Θεραπευτικά χορηγείται κορτιζόνη σε συνδυασμό με αντιισταμινικά κατασταλτικά. Είναι στην κρίση του ΩΡΛ ιατρού να ζητήσει περαιτέρω απεικονιστικές εξετάσεις όταν υπάρχουν σοβαρές συνοδές παθήσεις που μπορεί να “μιμούνται” κλινικά την αιθουσαία νευρωνίτιδα. Και εδώ η γρήγορη επάνοδος σε μια ελαφριά σωματική δραστηριότητα δρα ευεργετικά στην αποκατάσταση.
1.3 Νόσος Meniere
Η ν.Meniere αποτελεί μια κλινική οντότητα που έχει ως κύριο γνώρισμα τον ίλιγγο, με τα εξής επιπλέον χαρακτηριστικά
- Κυμαινόμενη νευροαισθητήρια βαρηκοία
- Αίσθημα πλήρωσης στο αυτί (βουλωμένο αυτί)
- Κρίση ιλίγγου που διαρκεί αρκετή ώρα (πάνω απο 20 λεπτά),συχνα με πτώσεις του ασθενούς
- Έντονα βουητά σε χαμηλή συχνότητα
Η ν. Meniere έχει ως αιτία την διαταραχή στην ομαλή ροή και παροχέτευση της ενδολέμφου στον λαβύρινθο του έσω ωτός. Έτσι η πίεση που ασκεί η ενδόλεμφος, το υγρό που περιβάλλει τα ευαίσθητα υποδεκτικά κύτταρα της ακοής και της ισορροπίας, αυξάνεται με αποτέλεσμα το περιφερικό σύστημα της ισορροπίας και της ακοής να “σοκάρεται” στην πάσχουσα πλευρά και να έχουμε τα έντονα φαινόμενα ιλίγγου που περιγράψαμε. Με άλλα λόγια, η ν. Meniere είναι μια σοβαρή μορφή ύδρωπα του έσω ωτός.
Ωστόσο, παρά την χαρακτηριστική κλινική παρουσίαση της νόσου, η ακριβής διάγνωση δεν είναι πάντα εύκολη. Αυτό συμβαίνει διότι η πίεση της ενδολέμφου μπορεί να μην έχει ισότιμη επίδραση σε όλο τον λαβύρινθο σε καθε κριση της νόσου. Ετσι κάποιες κρίσεις του ίδιου ασθενούς μπορεί να υπάρχει το στοιχείο της βαρηκοίας ενώ σε άλλες όχι. Είναι στην ικανότητα του ΩΡΛ ιατρού να εκμαιεύσει όλες τις πληροφορίες από το ιστορικό ώστε να θεσει ακόμα και την ν.Meniere ως πιθανότητα.
Θεραπευτικά χορηγούνται στην οξεία φάση των κρίσεων ιλίγγου κεντρικά κατασταλτικά (αντιισταμινικά). Προληπτικά πολλά κέντρα προτείνουν τη χορήγηση μικρών δόσεων διουρητικών και υιοθέτηση άναλου (χωρίς αλάτι) δίαιτας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η μόνιμη αντιμετώπιση της ν. Meniere μια και ειναι στόχος η ελάττωση τόσο της συχνότητας όσο και της έντασης των κρίσεων. Ακρογωνιαίος λίθος της αντιμετώπισης της ν. Meniere είναι η ενδοτυμπανική έγχυση γενταμυκίνης, ενός αντιβιοτικού που ανήκει στις αμινογλυκοσίδες και οπως ξερουμε έχει ισχυρη ωτοτοξικότητα. Έχει αποδειχθεί ότι η γενταμυκίνη εμφανίζει ωτοξικότητα που στοχεύει κυρίως τα υποδεκτικά κύτταρα της ισορροπίας στον οπίσθιο λαβύρινθο, ενώ η επίδραση της στον κοχλία και κατ επέκταση στην ακοή είναι μικρή έως αμελητέα. Η καταστροφή των κυττάρων, των οποίων ο ερεθισμός προκαλεί τις κρίσεις, οδηγεί σε μείωση των κρίσεων, ενώ η μόνιμη φύση της ωτοτοξικής βλάβης βοηθά στην κεντρική αντιρρόπηση στην παρεγκεφαλίδα σε σύντομο χρονικό διάστημα. Ετσι, ενώ ο οπίσθιος λαβύρινθος μετά τις εγχύσεις δεν λειτουργεί πλήρως, ο ασθενής διατηρεί την ισορροπία του και είναι τελικά λειτουργικός.
2. Ίλλιγος Κεντρικής Αιτιολογίας
Πρόκειται για φλεγμονή του λαβύρινθου του έσω ωτός που αφορά τόσο τη λειτουργία της ισορροπίας όσο και της ακοής. Έτσι την ξεχωρίζουμε από την αιθουσαία νευρωνίτιδα στην οποία διασώζεται η ακοή.
Κύρια συμπτώματα της λαβυρινθίτιδας είναι
- Έντονος ίλιγγος μεγάλης διάρκειας
- Σοβαρή απώλεια ακοής
- Πυρετός
- Αίσθημα βάρους στο αυτί
Τα αίτια της λαβυρινθίτιδας είναι ιογενή στην πλειοψηφία των περιπτώσεων. Η ιογενής λαβυρινθίτιδα αποτελεί επιπλοκή ιώσεων του αναπνευστικού που μεταφέρονται δια της αιματικής οδού στον λαβύρινθο. Η αντιμετώπιση περιλαμβάνει ανιεμετικά, κεντρικά αντισταμινικά κατασταλτικά και κορτικοστεροειδή (κορτιζόνη) σε συνδυασμό καλή ενυδάτωση και κλινοστατισμό.
Σπανιότερα, η λαβυρινθίτιδα αποτελεί επιπλοκή της οξείας μέσης πυώδους ωτίτιδας, όπου τα μικρόβια επεκτείνονται τοπικά από το μέσο αυτί προς τον λαβύρινθο (έσω αυτί). Η μικροβιακή λαβυρινθίτιδα είναι πιο σοβαρή από την ιογενή, απαιτούνται αντιβιοτικά πέραν των άλλων φαρμάκων και μεγάλος δείκτης υποψίας για επέκταση της μικροβιακής λοίμωξης στις μήνιγγες και τον εγκέφαλο.Πολλές φορές απαιτείται έως και μυριγγοτομή (σχάση του τυμπάνου) ώστε να παροχετευτεί το πύον.
Ο ίλιγγος μπορεί να αποτελεί σύμπτωμα αρκετών χρόνιων και οξέων νόσων του κεντρικού νευρικού συστήματος. Συνήθως συνοδεύεται από πρόσθετα συμπτώματα όπως
- Διπλωπία
- Διαταραχές ομιλίας
- Κακή συνεργασία κινήσεων
- Αστάθεια βάδισης
- Δυσκαταποσία
- Παράλυση προσωπικού νεύρου (πτώση γωνίας στόματος)
Αιτίες ιλίγγου κεντρικής αιτιολογίας είναι συνήθως
- Παθήσεις αγγείων του εγκεφάλου
- Ισχαιμικά εγκεφαλικά επεισόδια
- Σκλήρυνση κατά πλάκες
- Αλκοόλ
- Φάρμακα (ασπιρίνη, αντιεπιληπτικά)
- Επιληψία
- Νεοπλασίες
Εδώ ο ρόλος του ΩΡΛ ιατρού είναι να διακρίνει άμεσα εαν ο ίλιγγος που καλείται να αντιμετωπίσει είναι περιφερικής ή κεντρικής αιτιολογίας. Σε περίπτωση που διαπιστωθεί ίλιγγος κεντρικής αιτιολογίας θα πρέπει να ζητηθεί εκτίμηση από νευρολόγο!
3. Άλλες Αιτίες Ιλίγγου
Ορισμένοι ασθενείς με ημικρανία είναι δυνατό να παρουσιάσουν ίλιγγο. Ο ημικρανικός ίλιγγος είναι νόσος που συχνά υποδιαγιγνώσκεται. Εδώ έχει ιδιαίτερη αξία η οργανωμένη λήψη ιστορικού απο την μεριά του ΩΡΛ ιατρού και η εκμαίευση συγκεκριμένων συμπτωμάτων ημικρανίας όπως
- Κεφαλαλγία στο μισό της κεφαλής
- Φωνοφοβία (δεν αντέχει τις δυνατές φωνές)
- Φωτοφοβία (δεν αντέχει το δυνατό φως)
παράλληλα με επεισόδιο ιλίγγου, έστω και μια φορά στο παρελθόν.
Για τη διάγνωση δεν ειναι προαπαιτούμενο να υφίστανται ένα ή περισσότερα απο τα ειδικά ημικρανικά συμπτώματα που αναφέρθηκαν σε κάθε επεισόδιο ιλίγγου. Είναι δηλαδή δυνατόν ένας ασθενής με ημικρανικό ίλιγγο να μην παρουσιάζει κατά την κλινική εξέταση κεφαλαλγία, φωνοφοβία ή φωτοφοβία. Εάν όμως αυτό έχει συμβεί στο παρελθόν, τότε η διάγνωση του ημικρανικού ιλίγγου είναι πιθανή.
Η αγωγή που δίνουμε στον ημικρανικό ίλιγγο έχει ως βάση τα αντιημικρανικά φάρμακα όπως οι τρυπτάνες.
3.2 Σύνδρομο Ενδοκράνιας Υπέρτασης
Το σύνδρομο αυτό χαρακτηρίζεται από αύξηση της πίεσης του εγκεφαλονωτιαίου υγρού μέσα στις κοιλίες του εγκεφάλου. Αφορά κυρίως παχύσαρκες γυναίκες και ο ίλιγγος υποχωρεί όταν εξομαλυνθεί η ενδοκράνια πίεση. Σε ανθεκτικές περιπτώσεις μπορεί να χρειαστεί και νευροχειρουργική επέμβαση.
3.3 Διάσειση Λαβύρινθου
Η διάσειση λαβυρίνθου προκύπτει μετά απο χτήπημα στο κεφάλι, που έχει σαν αποτέλεσμα την αναταραχή της ισορροπίας των υγρών του λαβυρίνθου. Ο ίλιγγος έχει χαρακτηριστικά περιφερικού τύπου και το ιστορικό είναι κομβικό στη διάγνωση. Η αντιμετώπιση είναι συμπτωματική με χορήγηση αντιεμετικών , κεντρικών αντισταμινικών κατασταλτικών αλλά και ασκήσεις αιθουσαίας αντιρρόπησης. Η αποθεραπεία σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να πάρει πολύ καιρό.